چكيده
استفاده از دورگه هاي بين گونه اي در جنس آلوسا به عنوان پايه براي تعدادي از درختان ميوه هسته دار به ويژه هلو و بادام از چندين دهه قبل مورد توجه قرار گرفته است. GF677 بيشتر به عنوان يك پايه مناسب براي بادام و هلو براي برطرف كردن كلروز ناشي از خاك كاربرد دارد و سالانه 7 تا 8 ميليون اصله از اين پايه در اروپا تكثير مي شود. با توجه به مزاياي تكثير غير جنسي، در اين تحقيق، تاثير بسترهاي مختلف آلي و معدني و تيمارهاي متفاوت ايندول بوتيريك اسيد و همچنين تاثير اندازه قلمه در ريشه زايي قلمه هاي پايه GF677 در شرايط مه افشان و پاگرما در گلخانه مورد بررسي قرار گرفت. آزمايش در قالب طرح خرد شده (اسپيلت اسپيلت پلات) با پايه كاملاً تصادفي با چهار بستر مختلف آلي و معدني كوكوپيت، پيت ماس، پرلايت و ماسه به نسبت حجمي صددرصد و دو نوع قلمه 20 سانتي متري و تك بند و در پنج سطح ايندول بوتيريك اسيد در سه تكرار انجام شد. بدين ترتيب در چهل تركيب تيماري مورد آزمايش قرار گرفتند.
مقايسه ميانگين داده ها با استفاده از آزمون چند دامنه اي دانكن در سطح احتمال 1 و 5 درصد انجام گرديد و برتري قلمه 20 سانتي متري، بستر كشت پرلايت از لحاظ درصد ريشه زايي و بستر كشت كوكوپيت را از لحاظ تعداد ريشه، مقدار كلروفيل، تعداد بند، تعداد برگ، طول ريشه، ارتفاع و طول بند نسبت به ساير بسترهاي كاشت تائيد گرديد هر چند تفاوت معني دار بين دو بستر مشاهده نشد. در اين آزمايش هيچ نوع بستري به طول بند، وزن تر ريشه و طول ريشه اختلاف معني داري نداشت. در خصوص سطوح IBA، غلظت ppm100 نسبت به ساير سطوح برتري داشت. حداكثر درصد ريشه زايي، مقدار كلروفيل، تعداد برگ، طول ريشه، طول بند ر اين سطح اتفاق افتاد. حداكثر وزن تر و خشك ريشه در سطح ppm50 از ايندول بوتيريك اسيد مشاهده شد.
تاثير متقابل بستر كشت سطوح IBA هيچ اثر معني داري بر درصد ريشه زايي، تعداد ريشه، كلروفيل، تعداد بند، تعداد برگ، ارتفاع و طول ريشه نداشت. حداكثر وزن تر و خشك ريشه در بستر پيت ماس در سطح ppm50 ازIBA و حداكثر طول بند در بستر كوكوپيت در سطح ppm 100، IBA مشاهده شد. با توجه به اينكه تمام قلمه هاي ريشه دار شده از نوع 20 سانتي بودند. هيچ يك از قلمه هاي تك بند ريشه دار نشد.
واژه هاي كليدي: GF677، IBA، بستر، قلمه، ريشه زايي.
مقدمه
در ميوه كاري نوين و صنعتي امروزه پايه پيوندي در ميزان توليد اقتصاد باغ، پيرايش و عمر درختان، برداشت محصول و در پايان در مديريت باغ نقش اساسي و تعيين كننده اي را ايفا مي نمايد. در واقع نيمي از پيكره درخت را پايه تشكيل مي دهد كه درون خاك قرار گرفته و پس از احداث باغ قابل تعويض و بهبود نمي باشد. از اين نظر گزينش پايه مناسب براي يك رقم و براي شرايط اقليمي و خاكي يك منطقه همانند گزينش رقم پيوندي داراي اهميت است. شناخت اهميت پايه هاي درختان ميوه در ميوه كاري نوين باعث شده است تا پايههاي متعددي با ويژگي هاي مطلوب از جمله داشتن قابليت افزايش رويشي، پا كوتاهي و مقاومت به تنش هاي محيطي، خاكي و بيماريها معرفي و در اختيار توليدكنندگان قرار گيرند.
در برنامههاي بهنژادي پايهها براي جمع آوري ويژگيهاي مطلوب در يك پايه به طور معمول اقدام به تلاقي بين گونهاي مينمايند.تلاقي بين گونهاي در جنس پرونوس در طبيعت به طور اتفاقي و طي چند دهه اخير به صورت تلاقي هاي كنترل شده معمول بوده است به طوري كه درون اين جنس پايههاي بين گونه اي بسيار ارزشمندي براي درختان ميوه هسته دار و بادام بدست آمده است (دژم پور و همكاران، 1386).
استفاده از دورگه هاي بين گونهاي در جنس آلوسا[1] به عنوان پايه براي تعدادي از درختان ميوه هسته دار به ويژه هلو و بادام از چندين دهه قبل مورد توجه قرار گرفت (عليزاده وگريگوريان، 1380 و رادنيا، 1375).
دورگه هاي هلو× بادام به دليل داشتن بعضي ويژگي ها نظير تجانس با ارقام مختلف دو گونه هلو و بادام (Tsipouridis and thomidis, 2005; shawn, 1986) مقاومت به بعضي بيماريها از جمله پوسيدگي ناشي از قارچ فيتوفترا[2] (خوشخوي، 1382) ، سيستم ريشهاي قوي و گسترده كه باعث استقرار بهترگياه درخاك ميشود (Kester and Gradziel, 1996)، افزايش رشد پيوندك (عليزاده وگريگوريان، 1380)، سازگاي با خاك هاي خشك، آهكي و فقير، كاهش تلفات نهالهاي پيوندي در هنگام انتقال (رادنيا، 1375) ومقاومت به نماتودها به ميزان زيادي مورد استفاده قرار مي گيرند. (Kester and Gradziel 1996)
در ميان پايههاي دورگه هلو × بادام، پايه GF677 علاوه بر خصوصيات بالا داراي ويژگيهاي ديگر نظير: توليد پاجوش كم، عملكرد بالا، كارايي عملكرد بالا، اندازه ميوه مناسب (Richard, 1994; Minaguzzi, 1991)، مقاومت به رطوبت بالا و كمبود آهن خاك(Loreti, 1992)، مقاومت به شوري (Noitsakis et al, 1997; Tattini et al, 1998) مي باشد كه باعث گسترش زياد آن شده است.
از آنجا كه توليد ميوه و در نهايت توليد بذر در اين دورگه ها با مشكل مواجه است و به دليل تفرق صفات در نسل دوم اين دورگه ها، امكان استفاده از دانهالهاي بذري آنها به عنوان پايه وجود ندارد، تنها راه استفاده از آنها افزايش رويشي است (عليزاده وگريگوريان، 1380) روش معمول افزايش اين پايه ها استفاده از قلمههاي چوب نرم و نيمه سخت و تيمار با ايندول بوتريك اسيد در شرايط مه افشان[3] و پاگرما[4] است. استفاده از ريزازديادي نيز در بعضي از كشورها معمول است اما هر دوي اين روش ها بسيار گران تمام شده وبه وسايل و تجهيزات ويژه اي نياز دارند (خوشخوي، 1382).
در روش افزايش رويشي با استفاده از قلمهها بيشتر از مواد آلي و معدني مختلفي به عنوان بستر ريشه زايي استفاده مي شود. هريك از اين موارد داراي ويژگيهاي منحصر به فردي هستند و به طور كلي اين مواد بايد از ظرفيت نگه داري آب، تهويه كافي، زهكشي مناسب و ظرفيت تبادلي، كاتيوني مناسب برخوردار بوده و نبايد هيچ گونه اثر مضري براي ريشه زايي داشته باشد. بررسي و تعيين بستر مناسب ريشه زايي يكي از اصول و پايه هاي ازدياد مي باشد كه نياز به تحقيق و پژوهش دارد. بر اين اساس و با توجه به اطلاعات مربوط به وظايف مهم ريشهها، به ويژه پايه اي خاص، در دانستن چگونگي ريشه زايي و كاربرد آنها در ميوه كاري ضروري و ارزشمند مي باشد.
فهرست مطالب
عنوان صفحه
چكيده ………………………………………………………………………………………………………………………………………..1
فصل اول – كليات
مقدمه ………………………………………………………………………………………………………………………………………….3
بررسي منابع ………………………………………………………………………………………………………………………………..5
1-1- ازدياد …………………………………………………………………………………………………………………………………5
1-1-1- تعريف و اهميت ازدياد ……………………………………………………………………………………………………5
1-1-2- ازدياد رويشي …………………………………………………………………………………………………………………5
1-1-3- دلايل ازدياد رويشي …………………………………………………………………………………………………………6
1-1-4- ازدياد به وسيله قلمه ………………………………………………………………………………………………………..6
1-2- هلو ……………………………………………………………………………………………………………………………………7
1-2-1- منشأ هلو و انتشار آن ……………………………………………………………………………………………………….7
1-2-2- گياه شناسي هلو ………………………………………………………………………………………………………………7
1-2-3- پايه ها ……………………………………………………………………………………………………………………………8
1-2-4- نيازهاي محيطي………………………………………………………………………………………………………………..8
1-2-4-1- نيازهاي دمايي و نور ……………………………………………………………………………………………………8
1-2-4-2- خاك …………………………………………………………………………………………………………………………9
1-2-4-3- نياز آبي ……………………………………………………………………………………………………………………..9
1-3- بادام …………………………………………………………………………………………………………………………………..9
1-3-1- منشا بادام و انتشار آن ………………………………………………………………………………………………………9
1-3-2- گياه شناسي بادام …………………………………………………………………………………………………………..10
1-3-3- پايه ها ………………………………………………………………………………………………………………………….11
1-3-4- نيازهاي محيطي …………………………………………………………………………………………………………….12
1-3-4-1- نيازهاي دمايي و نور ………………………………………………………………………………………………….12
1-3-4-2- نياز آبي ……………………………………………………………………………………………………………………12
1-3-4-3- خاك ……………………………………………………………………………………………………………………….12
1-4- هيبريد هلو بادام GF677 ……………………………………………………………………………………………..13
1-4-1- موارد استفاده از پايه و منابع آن ……………………………………………………………………………………….13
1-4-2- مزاياي اصلي هيبريدهاي دورگه هلو بادام GF677 ………………………………………………………14
1-4-2-1- مقاومت به خاك هاي آهكي ……………………………………………………………………………………….14
1-4-2-2- قدرت رشد ………………………………………………………………………………………………………………14
1-4-2-3- سيستم رشد بذري …………………………………………………………………………………………………….14
1-4-2-4- مقاومت به كمبود آهن ……………………………………………………………………………………………….14
1-4-2-5- مقاومت به خشكي …………………………………………………………………………………………………….15
1-4-2-6- افزايش محصول ………………………………………………………………………………………………………..15
1-4-2-7- مقاومت به بيماري ها …………………………………………………………………………………………………15
1-4-3- موانع اصلي پايه ي دورگه هيبريد هلو بادام GF677 …………………………………………………..15
1-4-4- روشهاي مختلف تكثير پايه ي هيبريد هلو بادام GF677 ……………………………………………..16
1-4-5- اثرات فيزيولوژيك اكسين ……………………………………………………………………………………………….16
1-4-6- روش هاي كاربرد اكسين ………………………………………………………………………………………………..17
1-4-6-1- روش فروبري در محلول رقيق ……………………………………………………………………………………17
1-4-6-2- روش فروبري در محلول غليظ (فروبري سريع) ……………………………………………………………17
1-5- محيط كشت ريشه زايي ……………………………………………………………………………………………………..18
1-6- بسترهاي كشت …………………………………………………………………………………………………………………18
1-6-1- پرلايت …………………………………………………………………………………………………………………………18
1-6-2- پيت …………………………………………………………………………………………………………………………….19
1-6-3- كوكوپيت ……………………………………………………………………………………………………………………..19
1-6-3-1- موارد مصرف كوكوپيت ……………………………………………………………………………………………..20
1-6-3-2- خصوصيات زيستي كوكوپيت ……………………………………………………………………………………..20
1-6-3- 3- خصوصيات فيزيكي كوكوپيت …………………………………………………………………………………..21
1-6-4- ماسه ……………………………………………………………………………………………………………………………21
فصل دوم – مواد و روش ها
2- مواد و روش ها …………………………………………………………………………………………………………………….29
2-1- محل انجام آزمايش ……………………………………………………………………………………………………………30
2-3- تهيه و آماده سازي مواد آزمايش ………………………………………………………………………………………….30
2-4- تهيه بسترهاي كشت …………………………………………………………………………………………………………..31
2-5- انتقال قلمه به بستر كشت ……………………………………………………………………………………………………32
2-6- بسترهاي كشت …………………………………………………………………………………………………………………32
2-7- سمپاشي …………………………………………………………………………………………………………………………..32
2-8- شمارش و اندازه گيري ………………………………………………………………………………………………………33
2-8-1- اندازه گيري خصوصيات بستر …………………………………………………………………………………………33
2-8-2- اندازه گيري خصوصيات رشدي ……………………………………………………………………………………..34
2-8-2-1- اندازه گيري شاخص كلروفيل برگ ……………………………………………………………………………..34
2-8-2-2- تعداد ريشه در قلمه و درصد ريشه زايي ……………………………………………………………………..34
2-8-2-3- اندازه گيري ميانگين طول ريشه در قلمه ………………………………………………………………………35
2-8-2-4- تعداد برگ…………………………………………………………………………………………………………………35
2-8-2-5- تعداد بند شاخه تشكيل شده ……………………………………………………………………………………….36
2-8-2-6- ارتفاع گياه در زمان داده برداري ………………………………………………………………………………….36
2-8-2-7- ميانگين طول بندها …………………………………………………………………………………………………….36
2-8-2-8- وزن تر و خشك ريشه ……………………………………………………………………………………………….36
2-9- تجزيه آماري …………………………………………………………………………………………………………………….37
فصل سوم – نتايج و بحث
3- نتايج و بحث………………………………………………………………………………………………………………………….38
3-1- خصوصيات فيزيكي و شيميايي بستر ……………………………………………………………………………………39
3-2- تجزيه واريانس ساده و مقايسه ميانگين صفات ………………………………………………………………………39
3-2-1- شاخص كلروفيل …………………………………………………………………………………………………………..39
3-2-2- درصد ريشه زايي ………………………………………………………………………………………………………….41
3-2-3- ارتفاع قلمه در زمان داده برداري ……………………………………………………………………………………..43
3-2-4- تعداد ريشه در قلمه ……………………………………………………………………………………………………….44
3-2-5- تعداد بند در قلمه ………………………………………………………………………………………………………….47
3-2-6- تعداد برگ ……………………………………………………………………………………………………………………47
3-2-7- طول ريشه ……………………………………………………………………………………………………………………49
3-2-8- طول بند ……………………………………………………………………………………………………………………….50
3-2-9- وزن تر و خشك ريشه …………………………………………………………………………………………………..51
– نتيجه گيري كلي ……………………………………………………………………………………………………………………..58
– پيشنهادات ………………………………………………………………………………………………………………………………59
– پيشنهادات براي تحقيقات بعدي ………………………………………………………………………………………………..59
منابع و مآخذ ……………………………………………………………………………………………………………………………..60
چكيده انگليسي ………………………………………………………………………………………………………………………….69