پايان نامه تفسير آفرينش آدم و هبوط او در مرصاد العباد، مصيبت نامه و الهي نامه عطار

پايان نامه تفسير آفرينش آدم و هبوط او در مرصاد العباد، مصيبت نامه و الهي نامه عطار

پايان نامه براي دريافت درجه كارشناسي ارشد ( M.A )

چكيده :

       هدف از پژوهش حاضر تفسير آفرينش آدم و هبوط او در مرصاد العباد، مصيبت نامه و الهي نامه عطار (تطابق و عدم تطابق آن با آيات قرآني) است. اين تحقيق ما را به اين نتيجه كلي مي­رساند كه باورها و ديدگاه­هاي نجم الدين رازي، عطار و اهل عرفان درباره آفرينش و هبوط انسان، درحقيقت ترجمه و تفسير همان آيات و احاديثي است كه درباره  خلقت آدمي بيان شده است، اما در اين ميان تأكيد و توجه اصلي عارفان از جمله نجم الدين رازي و عطار به دخالت مستقيم ذات پاك خداوندي – جل وعلا- در آفرينش و ساختن شكل و قالب انسان با يد قدرت خود و بدون دخالت غير است و دليل اين مهم را اينگونه بيان مي­دارند كه چون دل انسان، خزانه گنج معرفت خداوند است پس خداوند در خلقت آدمي به هيچ كس و هيچ موجودي اجازه دخالت  نمي­دهد، علاوه بر اين عارفان و به ويژه نجم الدين رازي و عطار معتقدند كه خلقت روح قبل از آفرينش جسم است و براين ديدگاه باور دارند كه  روح آدمي چندين هزار سال قبل از جسد او آفريده شده است و پس از خلقت جسم و قالب انسان ها، روح به كالبد آنان تعلّق مي­گيرد. از اين رو عارفان به ويژه شيخ نجم الدين رازي و عطار، در ارتباط با خلقت انسان نظرات مختلفي را بيان مي­دارند از آن جمله گاهي هدف از آفرينش انسان را معرفت ذات خداوند مي­دانند و زماني ديگر اين هدف را محبت انسان به معشوق ازلي يا محبت حق به ذات پاك خود مي­دانند و گاهي هدف از خلقت او را، اعمال و عبادات او مي­دانند و در نهايت به احسان  حق- جلّ و علا-  به بندگان خود اشاره مي­نمايد. اين پژوهش در پنج فصل انجام شده كه عبارتند از: فصل اول: كليات تحقيق، فصل دوم: آفرينش انسان در اديان و قرآن، فصل سوم: آفرينش انسان در اساطير، ادبيات و عرفان، فصل چهارم:  آفرينش انسان در مرصادالعباد، الهي نامه و مصيبت نامه، فصل پنجم: بحث و نتيجه گيري

 واژگان كليدي: آفرينش آدم، تفسير، هبوط، مرصاد العباد، مصيبت نامه، الهي نامه، قرآن

مقدمه   

در اين تحقيق ديدگاه­هاي شيخ نجم الدين رازي، عطار و قرآن مجيد درباره  چگونگي آفرينش انسان و هدف يا اهداف اين پديده عالم خلقت مورد بررسي قرار گرفته است. روش كار به اين صورت بوده است كه ضمن بيان ديدگاه­هاي شيخ نجم الدين رازي، عطار و ديدگاه­هاي قرآن نيز درباره آفرينش انسان بيان شود تا ديدگاه­هاي ايشان به درستي معلوم و شناخته شود. «مرصاد العباد داستان دلكش و به هم پيوسته سرگذشت آدمي از آفرينش تا بازگشت ابدي است. نغزترين و گيراترين بخش كتاب «داستان آفرينش آدم» است و آن در واقع شعر عالي منثوري است كه از خداپرستي عاشقانه عرفاني مايه گرفته است.»( نجم الدين رازي،1373: 27-26).

مهم‏ترين موضوعي كه در سخنان عطار مطرح است، موضوع خدا، انسان و جهان است؛يعني جهان آفرينش‏ كه ارتباط آن با خدا فقط ارتباط خالق و مخلوق يا صانع‏ و مصنوع است و ديگر هيچ! از آن رو كه به سبب عدم‏ سنخيت، جهان كه جسم است و جهان خدا كه روح كل‏ و مطلق، هيچ ارتباطي نمي‏توان ميان آن دو برقرار كرد مگر آنكه مفصلي كه از هر دو بهره‏اي داشته باشد در اين ميان قرار گيرد و اين مفصل بنا بر نظر عطار و همفكرانش انسان است كه آخرين خلقت است كه هم‏ از روح الهي بهره‏اي دارد و هم از جسم جهاني. اين است جهان‏بيني فلسفي يا بهتر بگويم عرفاني‏ عطار،كه البته براي تبيين اين جهان بيني بايد نكاتي‏ را درباره نظر وي در زمينه آفرينش، جان و روح و نفس، عشق، حركت كمالي انسان، خدا، رابطه انسان و خدا و سر انجام وحدت وجود بررسي كرد.

عطار در«مصيبت نامه» نظريه تكاملي خود را چنين‏ مي‏آورد كه از ميان مخلوق ميل آدمي به پيشرفت و ترقي است و اين تمايل نمودار بلندي نفس اوست و همجنس بودنش با عالم الوهيت. انسان مرغي‏ است از عالم غيب فرود آمده و عمري به سرگشته تا باز به آشيان خويش رسيده است.اين عشق به رجعت يكي‏ از آن جهت است كه جهان جسماني بار جان وي را نتواند كشيد، و ديگر بدان سبب كه هبوط او دليل‏ نقص وي است و حال آنكه آدمي خواهان كمال است و كمالش در عروج به آنجاست كه از نخست بوده. الهي­نامه نيز مانند كتب ديگر با ستايش خداوند و نعت رسول اكرم(ص)  و خلفاي چهارگانه آغاز مي شود و سپس در هشت بيت روح انسان را مورد خطاب قرار مي­دهد و براي او شش فرزند : نفس، شيطان، عقل، فقر، علم و توحيد ذكر مي كند، سپس بي­درنگ وارد اصل داستان مي­شود.

قرآن مجيد نيز، كتاب زندگي و نسخه تكامل و سعادت و پيشرفت آدمي است، بنابراين به جا و ضروري است به يكي از سوالات اساسي انسان كه همواره براي او مطرح بوده و هست«هدف ازآفرينش انسان چيست؟» و بشر مي­خواسته است بداند براي چه آفريده شده است و هدف از زندگي چيست؟ جواب داده شود.

فهرست مطالب

عنوان.......................................................................................................................................... صفحه

چكيده............................................................................................................................................... 1

مقدمه... ........................................................................................................................................... 2

فصل اول

كليات تحقيق

1-1-   بيان مسأله.................................................................................................................................... 5

1-2-   روش كار.................................................................................................................................... 8

1-3-   پرسش اصلي پژوهش................................................................................................................... 9

1-4-   سوالات فرعي ............................................................................................................................. 9

1-5-   فرضيه ها..................................................................................................................................... 9

1-6-   پيشينه پژوهش  ............................................................................................................................ 10

1-7-   اهداف پژوهش............................................................................................................................ 12

1-8-   روش پژوهش ............................................................................................................................. 12

1-9-   ابزارهاي گرد آوري اطلاعات ....................................................................................................... 12        

فصل دوم

آفرينش انسان در اديان و قرآن

2-1- آفرينش انسان.............................................................................................................................. 14

2-2- انسان نماينده خدا در زمين............................................................................................................ 15

2-3- فرشتگان در بوته آزمايش ............................................................................................................ 19

2-4- آدم در بهشت ............................................................................................................................. 22

2-5- چرا « ابليس » مخالفت كرد ؟........................................................................................................ 24

2-6- آيا سجده براي خدا بود يا آدم ؟.................................................................................................... 25

2-7- بهشت آدم كدام بهشت بود؟.......................................................................................................... 25

2-8- گناه آدم چه بود ؟....................................................................................................................... 26

2-9- روايت قرآن و كتاب مقدس.......................................................................................................... 27

2-10- مقايسه معارف «قرآن» با «تورات»................................................................................................. 28

2-11- خدا چرا شيطان را آفريد ؟.......................................................................................................... 31

2-12- بازگشت آدم به سوي خدا........................................................................................................... 31

2-13- چرا جمله (( إِهبَطُوا )) تكرار شده است ؟...................................................................................... 32

2-14- مخاطب در إِهبَطُوا كيست ؟......................................................................................................... 32

2-15- هدف آفرينش از ديدگاه قرآن ................................................................................................... 33

2-16- پيامبر و امام، هدف خلقت........................................................................................................... 36

2-17- قرب ربوبي............................................................................................................................... 38

2-18- جهان آفرينش به سوي كمال....................................................................................................... 40

2-19- آدم در مسيحيت........................................................................................................................ 41

2-20- شواهدي و تفاسيري از خلقت نو در مسيحيت................................................................................. 44

فصل سوم

آفرينش انسان در اساطير، ادبيات و عرفان

3-1-   آفرينش انسان از خاك .............................................................................................................. 46

3-2-   خلقت انسان در اساطير يونان....................................................................................................... 49

3-3-   خلقت انسان در اساطير بين النهرين............................................................................................... 51

3-4-   آفرينش انسان در اساطير زرتشتي................................................................................................. 53

3-5-   آفرينش انسان در اساطير چين...................................................................................................... 54

3-6-   آفرينش انسان در اساطير آفريقا.................................................................................................... 55

3-7-   آفرينش انسان در اساطير مصر...................................................................................................... 57

3-8-   منشأ پيدايش انسان از گياه........................................................................................................... 57

3-9-   نخستين جفت در اساطير ايراني.................................................................................................... 58

3-10-    پيدايش انسان در اساطير آفريقا.................................................................................................. 60

3-11-    كاربرد عناصر ايزدي در آفرينش انسان ...................................................................................... 60

3-12-    اساطير مانوي و گنوسي............................................................................................................ 62

3-13-    پيدايش انسان در اساطير بابلي ................................................................................................... 63

3-14-    آفرينش انسان در اساطير چين و مصر ........................................................................................ 64

3-15-    پيدايش انسان از نسل خدايان..................................................................................................... 64

3-16-    آفرينش موجودي ديگر به همراه انسان ...................................................................................... 68

3-17-    خلق انسان به شكل آفريدگار.................................................................................................... 70

3-18-    آفرينش زن در مرتبة دوم.......................................................................................................... 71

3-19-    از دست دادن سعادت جاودانگي............................................................................................... 74

3-20-    جهان پس از مرگ.................................................................................................................. 77

3-21-    فلسفه آفرينش از ديدگاه عرفان، فلسفه وكلام ............................................................................. 78

3-22-    نظريه عرفا.............................................................................................................................. 78

3-23-    نظريه فلاسفه........................................................................................................................... 82

3-24-    نظريه متكلمان......................................................................................................................... 85

3-25-    ديدگاه ملاصدرا...................................................................................................................... 86

فصل چهارم

آفرينش انسان در مرصادالعباد، الهي نامه و مصيبت نامه

4-1-        سيماي ‌ ‌‌‌انـسان‌ كامل در آثار عطار ............................................................................................ 90

4-2-        آفرينش روح  از ديدگاه عطار................................................................................................... 95

4-3-        خلقت آدم در چهل شبانه روز .................................................................................................. 97

4-4-        داستان آفرينش آدم و حوا از ديدگاه عطار.................................................................................. 98

4-5-        سجده كردن فرشتگان بر حضرت آدم و خليفه و جانشيني آدم برروي زمين ................................... 106

4-6-        سجده نكردن شيطان بر حضرت آدم ........................................................................................ 108

4-7-        فريفته شدن حضرت آدم و رانده شدن از بهشت (هبوط) .............................................................. 109

4-8-        نفخ روح              ............................................................................................................... 114

4-9-         تأويل واژه نور........................................................................................................................ 115

4-10-    مقام ابليس ............................................................................................................................. 116

4-11-    خانه ي عنكبوت ..................................................................................................................... 118

4-12-    آفرينش انسان  از ديدگاه شيخ نجم الدين رازي  ......................................................................... 118

4-13-    اهداف خلقت آدم  از ديدگاه  نجم الدين رازي .......................................................................... 125

4-14-    خلقت و آفرينش انسان  در مرصادالعباد ..................................................................................... 126

4-15-    و مراد از امانت و عرض آن : انا عرضنا الامانة............................................................................. 126

فصل پنجم

بحث و نتيجه­گيري

5-1- نتيجه گيري .............................................................................................................................. 131

فهرست منابع....................................................................................................................................... 136